लकारपरिचय:
धातुरूपाणि दशलकारेषु विभाजितानि सन्ति, अथवा धातो: सर्वेषु वचनेषु, सर्वेषु पुरुषेसु सर्वेषु कालेषु विभाजनम् आहत्य दशलकारेषु एव कृतमस्ति । एते लकारा: लादिवर्णात् प्रारभ्यन्ते अत: लकारा: इति उच्यन्ते । दशलकारा: सन्ति अधोक्ता: ।
- लट् लकार - वर्तमानकाले ।
- लिट् लकार - अनद्यतन-परोक्षभूतकाले ।
- लुट् लकार - अनद्यतनभविष्यतकाले ।
- लृट् लकार - अद्यतनभविष्यतकाले ।
- लेट् लकार - वेदप्रयोगे ।
- लोट् लकार - आज्ञाप्रयोगे ।
- लड्. लकार - अनद्यतनभूतकाले ।
- लिड्. लकार - विधिनिषेधादिप्रयोग, शुभकामनाशीर्वादवचने ।
- लुड्. लकार - अद्यतनभूतकाले ।
- लृड्. लकार - हेतुहेतुमद्भावप्रयोगे ।
लट् वर्तमाने लेट् वेदे भूते लुड्. लड्. लिटस्तथा ।
विध्याशिषोर्लिड्. लोटौ च लुट् लृट् लृड्. च भविष्यति ।।
इति
अत्र धातो: रूपाणि अकारादिक्रमे एव दास्यन्ते । किन्तु भ्वादिगणस्य प्रथमा धातु: अस्ति भू धातुरिति यस्या: नाम्ना एव अस्य गणस्य नाम भ्वादिगण: इति अस्ति । अतएव अस्या: धातो: रूपाणि पूर्वमेव प्रकाश्यते अत्र । अग्रे अकारादिक्रमे एव संचालयिष्यते ।
लट् लकार: वर्तमानकाल
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुष: | भवति | भवत: | भवन्ति |
| मध्यमपुरुष: | भवसि | भवथ: | भवथ |
| उत्तमपुरुष: | भवामि | भवाव: | भवाम: |
लृट् लकार: सन्निकट भविष्यकाल
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुष: | भविष्यति | भविष्यत: | भविष्यन्ति |
| मध्यमपुरुष: | भविष्यसि | भविष्यथ: | भविष्यथ |
| उत्तमपुरुष: | भविष्यामि | भविष्याव: | भविष्याम: |
लड्. लकार: भूतकाल
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुष: | अभवत् | अभवताम् | अभवन् |
| मध्यमपुरुष: | अभव: | अभवतम् | अभवत |
| उत्तमपुरुष: | अभवम् | अभवाव | अभवाम |
लोट् लकार: आज्ञार्थ
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुष: | भवतु | भवताम् | भवन्तु |
| मध्यमपुरुष: | भव | भवतम् | भवत |
| उत्तमपुरुष: | भवानि | भवाव | भवाम |
विधिलिड्. लकार: करना चाहिये के अर्थमें
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुष: | भवेत् | भवेताम् | भवेयु: |
| मध्यमपुरुष: | भवे: | भवेतम् | भवेत |
| उत्तमपुरुष: | भवेयम् | भवेव | भवेम |
आशीर्लिड्. लकार: आशीर्वचनके अर्थमें
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुष: | भूयात् | भूयास्ताम् | भूयासु: |
| मध्यमपुरुष: | भूया: | भूयास्तम् | भूयास्त |
| उत्तमपुरुष: | भूयासम् | भूयास्व | भूयास्म |
लिट् लकार: भूतकाल
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुष: | बभूव | बभूवतु: | बभूवु: |
| मध्यमपुरुष: | बभूविथ | बभूवथु: | बभूव |
| उत्तमपुरुष: | बभूव | बभूविव | बभूविम |
लुट् लकार: दूरस्थ भविष्य
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुष: | भविता | भवितारौ | भवितार: |
| मध्यमपुरुष: | भवितासि | भवितास्थ: | भवितास्थ |
| उत्तमपुरुष: | भवितास्मि | भवितास्व: | भवितास्म: |
लुड्. लकार: भूतकाल
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुष: | अभूत् | अभूताम् | अभूवन् |
| मध्यमपुरुष: | अभू: | अभूतम् | अभूत |
| उत्तमपुरुष: | अभूवम् | अभूव | अभूम |
लृड्. लकार: भविष्यकाल (यदि, तदा)
| एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् | |
| प्रथमपुरुष: | अभविष्यत् | अभविष्यताम् | अभविष्यन् |
| मध्यमपुरुष: | अभविष्य: | अभविष्यतम् | अभविष्यत |
| उत्तमपुरुष: | अभविष्यम् | अभविष्याव | अभविष्याम |
इति
कोई टिप्पणी नहीं:
एक टिप्पणी भेजें