************ पुसद संस्कृत शाळेसाठी पाठ

पुसद संस्कृत शाळेसाठी पाठ 
अनुक्रम --
पाठ --1         वृक्षाः

पाठ -- 2       प्रश्नोत्तर स्वरूपः अङ्गपरिचयः

पाठ  --3       स्वस्थ शरीरम् भाग -१
पाठ --४        स्वच्छीकरणम्  भाग -२
पाठ --५        गणितस्य अंकानि
पाठ -- ६       समय: अभ्यास: 
पाठ -- ७      अस्माकं नद्यः
  



परिसर -- कक्षा -1
---------------------------------------
पाठ --1
        वृक्षाः

वने वने निवसन्ति वृक्षाः।
वनं वनं रचयन्ति वृक्षाः   ।।1 ।।

शाखादोलासीना विहगाः।
तैः किमपि कूजन्ति वृक्षाः ।।2 ।।

पिबन्ति पवनं जलं सन्ततम्।
साधुजना इव सर्वे वृक्षाः ।। 3  ।।

स्पृशन्ति पादैः  पातालं च
नभः शिरस्तु  वहन्ति वृक्षाः ।।  4 ।।

पयोदर्पणे स्वप्रतिबिम्बम्
कौतुकेन पश्यन्ति वृक्षाः ।।   5 ।।

प्रसार्य स्वच्छायासंस्तरणम्।
कुर्वन्ति सत्कारं वृक्षाः । ।।  6।।                                    

                                    डॉ. हर्षदेवमाधवः

" रुचिरा " -- सीबीएससी पुस्तक 1 से लिया है।

--------------------------------------------------------
 पाठ -- 2
प्रश्नोत्तर स्वरूपः अङ्गपरिचयः
क्व तव मूर्धा --  अयं मदीयो मूर्धा (अयं, मूर्धा -- एकवचन , पुल्लिंग)
क्व तव भालः -- अयं मदीयो भालः (अयं, भालः -एकवचन , पुल्लिंग)
कौ तव कर्णौ -- इमौ मदीयौ कर्णौ (इमौ, कर्णौ -- द्विवचन, पुल्लिंग)
के तव नेत्रे -- इमे मदीये नेत्रे (इमे, नेत्रे -- द्विवचन, नपु.लिंग)
का तव जिह्वा-इयं मदीया जिह्वा(इयं, जिव्हा -एकवचन , स्त्रीलिंग)
के तव दन्ताः -- इमे मदीयाः दन्ताः(इमे, दन्ताः -बहुवचन, पुल्लिंग)
किं तव घ्राणम्- इदं मदीयं घ्राणम्(इदं, घ्राणम् - एकवचन , नपु.लिंग)
क्वा तव ग्रीवा -- इयं मदीया ग्रीवा (इयं, ग्रीवा - एकवचन , स्त्रीलिंग)
किं तव वक्षः -- इदं मदीयं वक्षः (इदं, वक्षः -- एकवचन , नपु.लिंग)
कौ तव बाहू -- इमौ मदीयौ बाहू (इमौ, बाहू -- द्विवचन, पुल्लिंग)
कौ तव पादौ -- इमौ मदीयौ पादौ (इमौ, पादौ -- द्विवचन, पुल्लिंग)

"  संस्कृत प्रचार पुस्तकमाला, भाग -- सार्वभौम संस्कृत प्रचार संस्थानम्, वाराणसी फो. 2392337 " से लिया)

----------------------------------------------------------------------------------------------------------

पाठ 3

-----------------------------------------------

पाठ 4

-----------------------------------

गणित पाठ 5

० - शून्यम् (फलं फले फलानि प्रमाणे ?)

१ - एकः (पुलिंग), एकम् (नपुंसकलिंग), एका (स्त्रीलिंग)

२ - द्वौ, द्वे, द्वे

३ - त्रयः, त्रीणि, तिस्रः

४ - चत्वार:  चत्वारि चतस्र:

चार (४) के बाद सभी संख्याएँ सभी लिंगों में एकसमान रूप में होती हैं।

अंकगणनाके लिये नपुं लिंगका प्रयाग होता है - अतएव ----------

१ - एकम्, २ - द्वे, ३ - त्रीणि, ४ - चत्वारि

५ - पञ्च , ६ - षट् , ७ - सप्त , ८ - अष्ट , ९ - नव , १० - दश

११ - एकादश, १२ - द्वादश , १३ - त्रयोदश , १४ - चतुर्दश , १५ - पंचदश

१६ - षोडश , १७ - सप्तदश , १८ - अष्टादश , १९ - नवदश/ऊनविंशतिः/एकोनविंशतिः २० - विंशति

दश, विंशति त्रिंशत्, चत्वारिंशत् , पंचाशत्, षष्टि, सप्तति, अशीति,  नवति, १०० - शतम् ,

२१ - एकविंशति , २२ - द्वाविंशति , २३ - त्रिंविंशति , २४ - चतुर्विंशति , २५ - पञ्चविंशति

२६ -षडविंशति, २७ - सप्तविंशति, २८ - अष्टविंशति, २९ - नवविंशति/एकोनत्रिंशत्/ऊनत्रिंशत् 

३० - त्रिंशत्

४० - चत्वारिंशत् , ५० - पंचाशत् , ६० - षष्टिः , ७० - सप्ततिः , ८० - अशीतिः , ९० - नवतिः

 १००० - सहस्रम् , १००००० - लक्षम् , १००,००,००० - कोटि

आधा - अर्धम् , एक पाव - पादम्, अर्धार्धम् , पूरा - पूर्णम् , Infinite - अनन्तम्

---------------------------------
पाठ  6

१ - एकम् , २ - द्वे , ३ - त्रीणि ,
४ - चत्वारि , ५ - पञ्च , ६ - षट् ,
७ - सप्त , ८ - अष्ट , ९ - नव,
१० - दश , ११ - एकादश , १२ - द्वादश

समय: अभ्यास: ।
एकवादनम् , द्विवादनम् , त्रिवादनम् ,
चतुर्वादनम् , पञ्चवादनम् , षड्वादनम् ,
सप्तवादनम् , अष्टवादनम् , नववादनम् ,
दशवादनम् , एकादशवादनम् , द्वादशवादनम्

------------------------------------------------------------------------------------------

 पाठ ७

अस्माकं नद्यः --

गंगा, यमुना, सरस्वती, 

सिंधु, ब्रह्मपुत्र, धनश्री, 

चंबल, नर्मदा, तापी,  

गोदावरी, कृष्णा, कावेरी,  

तुंगभद्रा, मांडवी, 

महानद, घटप्रभा, कोशी, 

दामोदर, सोनभद्र, गंडक, घग्घर, चंबल, भीमा, नीरा, पूर्णा, वारणा, तापी, मुळा, मुठा, 

शरयू, गोमती, झुआरी, वशिष्ठी, कोयना, कऱ्हा, 

----------------------------------------------------------------------------------------------

पाठ 8 -- संख्याके स्थितिवाचक रूप

प्रथम --प्रथमः (पु)---प्रथमा (स्त्री)--प्रथमं(न)

द्वितीय -----

तृतीय

चतुर्थ --    ---चतुर्थी --

पञ्चम 

षष्ठ 

सप्तम 

अष्टम 

नवम 

दशम-- दशमः--दशमी--दशमं

एकादश 

द्वादश 

त्रयोदश 
चतुर्दश 

पञ्चदश

षोडश

सप्तदश 

अष्टादश 

एकोनविंश or नवदश or  एकोनविंशतितम orऊनविंश or ऊनविंशतितमor एकान्नविंश orएकान्नविंशतितम

विंश or विंशतितम 

एकविंश or एकविंशतितम 

द्वाविंश or द्वाविंशतितम 

त्रयोविंश or त्रयोविंशतितम 

चतुर्विंश or चतुर्विंशतितम 

पञ्चविंश orपञ्चविंशतितम

षड्विंश or षड्विंशतितम

सप्तविंश or सप्तविंशतितम

अष्टाविंश orअष्टाविंशतितम

नवविंश orनवविंशतितम or एकोनत्रिंश orएकोनत्रिंशत्तम or ऊनत्रिंशor ऊनत्रिंशत्तम or  एकान्नत्रिंश orएकान्नत्रिंशत्तम

विंशति 

-----------------------------------------------------------------------------

 एकविंशति  द्वाविंशति  त्रयोविंशति  चतुर्विंशति  पञ्चविंशति  षड्विंशति

सप्तविंशति  अष्टाविंशति  

नवविंशति or एकोनत्रिंशत् or  ऊनत्रिंशत् or एकान्नत्रिंशत्त्रिंशत्

त्रिंशत्

---------------------------------------------------

एकत्रिंशत्  द्वात्रिंशत्  त्रयस्त्रिंशत्  चतुस्त्रिंशत्  पञ्चत्रिंशत्  षट्त्रिंशत्  सप्तत्रिंशत्  अष्टात्रिंशत्

नवत्रिंशत् or एकोनचत्वारिंशत्or  ऊनचत्वारिंशत् or  एकान्नचत्वारिंशत्

चत्वारिंशत्

एकचत्वारिंशत्  द्वाचत्वारिंशत्  

 त्रयश्चत्वारिंशत्   or  त्रिचत्वारिंशत्  

चतुश्चत्वारिंशत् पञ्चचत्वारिंशत्  षट्चत्वारिंशत्  सप्तचत्वारिंशत्  अष्टाचत्वारिंशत् or अष्टचत्वारिंशत्  नवचत्वारिंशत् orएकोनपञ्चाशत् orऊनपञ्चाशत् orएकान्नपञ्चाशत्

पञ्चाशत् 

-------------------------------------------------------------------------

एकपञ्चाशत्

द्वापञ्चाशत् or द्विपञ्चाशत्

त्रयःपञ्चाशत् or त्रिपञ्चाशत्

चतुःपञ्चाशत्पञ्चपञ्चाशत्षट्पञ्चाशत्सप्तपञ्चाशत्

अष्टापञ्चाशत् or अष्टपञ्चाशत्

नवपञ्चाशत् or एकोनषष्टि or  ऊनषष्टि or एकान्नषष्टि

षष्टि

---------------------------------------------------------------------

एकषष्टि

द्वाषष्टि or द्विषष्टि

त्रयःषष्टि or त्रिषष्टि

चतुष्षष्टि  पञ्चषष्टि  षट्षष्टि

सप्तषष्टिअष्टाषष्टि or अष्टषष्टि

नवषष्टि or एकोनसप्तति orऊनसप्तति or एकान्नसप्तति

सप्तति

एकसप्ततिद्वासप्तति or द्विसप्ततित्रयस्सप्तति or त्रिसप्तति

चतुस्सप्तति  पञ्चसप्ततिषट्सप्ततिसप्तसप्तति

अष्टासप्तति or अष्टसप्तति

नवसप्तति or एकोनाशीति or ऊनाशीति or एकान्नाशीति

अशीति

एकाशीति  द्व्यशीति  त्र्यशीति  चतुरशीति  पञ्चाशीति

षडशीतिसप्ताशीतिअष्टाशीति

नवाशीति or एकोननवति or
ऊननवति or एकान्ननवति

नवति

एकनवतिद्वानवति or द्विनवति

त्रयोनवति or त्रिनवतिचतुर्नवति

पञ्चनवतिषण्णवतिसप्तनवतिअष्टानवति or अष्टनवति

नवनवति or एकोनशत or ऊनशत or एकान्नशत

शतद्विशत or द्वेशतेत्रिशतचतुःशतपञ्चशतषट्शतसप्तशतअष्टशत

नवशतसहस्र or दशशतद्विसहस्रत्रिसहस्र

चतुःसहस्रपञ्चसहस्र

षट्सहस्रसप्तसहस्र

अष्टसहस्रनवसहस्र

अयुत  -- १०,०००

लक्ष    १००,०००

प्रयुत १०,००,०००

कोटि   १००,००,०००

अर्बुद  १०,००,००,०००

अब्ज  १००,००,००,०००

खर्व    १०,००,००,००,०००

निखर्व     १००,००,००,००,००० 

(या पुढील तपासावे)

महापद्म १०,००,००,००,००,०००

शङ्कु       १००,००,००,००,००,०००

जलधि     १०,००,००,००,००,००,०००

अन्त्य      १००,००,००,००,००,००,०००

मध्य        १०,००,००,००,००,००,००,०००

परार्ध        १००,००,००,००,००,००,००,०००

-----------------------------------------------------------------------------

Thoughts on Child-level education 

--श्रीपाद अभ्यंकर

मनस्यागच्छति यत् पाठ्यक्रमाः वयोमानानुसारिणः भवेयुः
Curricula should be graded by age
वयोमानानुसारिणि पाठ्यक्रमे बाल्यावस्थायाः विचारः
Thoughts on Child-level education
पाठनारंभस्तु बाल्यादेवावश्यकः यथा
Education should begin right from childhood

1. मलमूत्रविसर्जनमत्र तत्र न कर्तव्यमिति पाठनं प्रायः प्रथमम् | दृश्यताम् – Learn how your child can make the switch from diapers to the toilet in a few days – or even an afternoon – with one popular potty training method. (See – http://www.babycenter.com/0_potty-training-in-three-days-or-less_10310078.bc)
2. कुतूहलं खलु बालसङ्गोपनविषये के विचाराः आयुर्वेदे ? Is there anything detailed in आयुर्वेद about nursing of children ?

• 2.1 शरीरावयवानां सक्षमता कथं वर्धते स्वभावतः संस्कारैश्च ? How does strength or faculties of limbs and organs develop in the natural course and by training ?
• 2.2 बुद्धेः सक्षमता कथं वर्धते स्वभावतः संस्कारैश्च ? How does intellectual faculty develop in the natural course and by training

3. बाल्यमिति आजन्मतः सार्धैकवर्षतावत् अष्टादशमासानां कालावधिः खलु ? Can childhood be considered as the period of 18 from birth to age of one and half years ?
4. 2002-तमे वर्षे मम पौत्रः सार्धैकवर्षीयः आसीत् | तं अङ्के गृहीत्वा अहं एकां “Toyland Train”-नाम्नीं  DVD-चक्रिकां चालयन्नासम् | तां चक्रिकां वारंवारं दृष्ट्वा श्रुत्वा च बहु हार्दं शिक्षणमभवन्मम पौत्रस्य | किं किमासीत् तस्यां चक्रिकायामित्यस्य विवरणं अस्त्यत्र

In 2002, when my grandson was barely 18 months old, I got a DVD “Toyland Train”. I used to play the DVD taking my grandson in my lap. It is nostalgic for me what amount of training he got by watching and listening and interacting with the DVD. Contents of the DVD can be read here → http://www.amazon.com/Encore-13800-Muppet-Babies-Toyland/dp/B000050AWJ)
Preschool learning software featuring the Muppet Babies, A fun and educational activity at every train stop Learning activities designed to be played at multiple levels, 8 learning areas including shapes, body parts, animals, and more, 5 levels of game play; games suitable for ages 2 to 5
यद्यपि चक्रिका द्विवर्षतः पञ्चवर्षीयाणां बालकेभ्यः इति उल्लिखितासीत् सार्धैकवर्षीयाय मम पौत्राय किमपि काठिन्यं नासीत् | बालकानां ग्रहणशक्तिविषये अस्माकं कल्पनाः विचाराः एव न्यूनाः भवन्तीति मे मतिः अनुभवश्च |
Although they say that the DVD is for children of 2 to 5 years of age, I have direct experience of grasping capacity of children. It seems our own concepts of grasping capacity of children are inferior to actual.

5. We should have clearer concepts of what children should learn. Nursery rhymes such as “Humpty Dumpty sat on  a wall” are senseless. Instead children can be taught

• 5.1 श्लोक-s, स्तोत्र-s, सुभाषितानि.
• 5.2 Reading the clock
• 5.3 Family-tree – with growing number of small households, close relatives are appearing to be becoming distant relatives.

6. बाल्यानां शिक्षणं क्रीडयैव भवितव्यम् | Adventures of Tom Sawyer-पुस्तके साधु निर्दिष्टं मार्क-ट्वेन्-वर्येण “Work is what one is obliged to do, play is what one is not obliged to do” कति आह्लाददायकं भवेत्सर्वं शिक्षणं यदि सर्वं क्रीडया एव पठ्यते !! प्रायः कश्चित् तथैव विचारः भास्कराचार्यस्य विचारः यत्तेन तस्य गणितग्रन्थस्य नाम लीलावतीति अभिहितम् | दृश्यतां चित्रेऽस्मिन् किञ्चिदास्तरणं वर्णाक्षराणामङ्कानाम् च

Education of children should happen gamefully. Playschool is a very charming word. How rightly did Mr. Mark Twain coin the phrase in his Adventures of Tom Sawyer “Work is what one is obliged to do, play is what one is not obliged to do”. See below the picture of an alphabet and numbers mat. My son had got one for my grandson.